Giới thiệu về nghề làm nước mắm Phú Quốc: Lịch sử, quy trình, vai trò

Nghề làm nước mắm Phú Quốc là một nét văn hóa truyền thống lâu đời đã được gìn giữ và phát triển qua nhiều thế hệ tại đảo Ngọc. Đây là nghề truyền thống đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy kinh tế địa phương và đưa thương hiệu nước mắm Phú Quốc vươn xa ra thị trường quốc tế. Hãy đọc bài viết sau đây để tìm hiểu chi tiết hơn về lịch sử phát triển, quy trình và vai trò của nghề nước mắm Phú Quốc nhé!

Giới thiệu lịch sử phát triển của nghề làm nước mắm Phú Quốc

Theo các tài liệu lịch sử, nghề làm nước mắm Phú Quốc đã xuất hiện từ hơn 200 năm trước, gắn liền với quá trình khai hoang, lập nghiệp của người dân trên đảo. Ban đầu, do điều kiện kinh tế khó khăn và thiếu thốn, người dân sử dụng phương pháp muối cá đơn giản để bảo quản nguồn thực phẩm dồi dào từ biển. Cá được trộn với muối theo tỷ lệ nhất định và ủ trong am/sành để làm gia vị dùng trong các bữa cơm gia đình. Sau đó, do nhu cầu sử dụng nước mắm ngày càng tăng cao, nghề này dần dần phát triển thành một ngành sản xuất quan trọng của đảo.

Vào năm 1965 – 1975, làng nghề làm nước mắm Phú Quốc phát triển mạnh mẽ, với số lượng nhà thùng ngày càng tăng. Nước mắm Phú Quốc được tiêu thụ rộng rãi trong nước và xuất khẩu sang nhiều nước trên thế giới.

Tuy nhiên, từ năm 1975 – 1986, nghề làm nước mắm Phú Quốc gặp nhiều khó khăn do ảnh hưởng của kinh tế bao cấp. Số lượng nhà thùng cũng giảm sút, nhiều nhà thùng phải đóng cửa. Kể từ khi nền kinh tế chuyển sang cơ chế thị trường, nghề truyền thống này cũng dần hồi phục. Đến tháng 06/2001, nước mắm Phú Quốc chính thức được bảo hộ tên gọi xuất xứ hàng hóa – chỉ dẫn địa lý và vào năm 2022, nghề làm nước mắm Phú Quốc chính thức được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Bạn có thể tìm hiểu chi tiết hơn về lịch sử và nét độc đáo của làng nghề nước mắm Phú Quốc truyền thống thông qua đoạn video phóng sự sau đây:

Quy trình làm nước mắm Phú Quốc

Để tạo ra những giọt nước mắm tinh túy, người dân Phú Quốc đã gìn giữ và áp dụng phương pháp làm nước mắm truyền thống được kế thừa qua nhiều thế hệ. Quy trình làm nước mắm Phú Quốc tuy đơn giản nhưng đòi hỏi sự tỉ mỉ, cẩn thận và kiên nhẫn trong từng khâu để tạo ra sản phẩm có chất lượng tốt nhất. Dưới đây là trình bày chi tiết về quy trình làm nước mắm Phú Quốc:

Bước 1: Chọn nguyên liệu cá

Cá cơm là nguyên liệu chính để làm nước mắm, trong đó cá cơm sọc tiêu và cá cơm than cho ra nước mắm ngon nhất. Cá cần phải tươi, không bị ươn, đồng nhất về chủng loại và kích thước để quá trình phân giải diễn ra đồng đều, thành phẩm nước mắm sẽ thơm ngon, có màu đẹp hơn.

Bên cạnh đó, cá còn cần có kích thước nhỏ để dễ dàng phân giải trong quá trình ủ chượp, tạo điều kiện tối ưu cho quá trình lên men tự nhiên diễn ra. Cá làm nước mắm sau khi được đánh bắt cần được rửa sạch với nước biển để loại bỏ tạp chất và để ráo trước khi chuyển sang công đoạn ướp cá.

Bước 2: Ướp cá 

Vì cá cơm dễ phân hủy nên sẽ được ướp luôn trên thuyền đánh bắt. Cá sẽ được ướp với muối hạt trắng, ít tạp chất theo tỷ lệ 3:1 (3 kg cá/1kg muối) trong thùng gỗ từ 3 – 4 ngày. Sau đó, người làm nước mắm sẽ tiến hành rút nước bổi và làm bằng phẳng bề mặt cá rồi rải lên trên lớp muối dày 2 – 3cm. Sau 3 – 4 ngày ướp, nước bổi sẽ được bơm vào sao cho ngập hơn bề mặt cá.

Bước 3: Ủ chượp 

Cá đã ướp muối sẽ được ủ chượp trong thùng gỗ bời lời được làm từ cây bời lời hoặc cây vên vên có khả năng chịu mặn tốt, không tiết ra chất ảnh hưởng đến hương vị và màu sắc của nước mắm. Quá trình ủ chượp nước mắm Phú Quốc truyền thống diễn ra từ trong khoảng 12 tháng mà không cho thêm hóa chất hay chất bảo quản. Trong giai đoạn này, protein trong cá phân hủy tự nhiên thành các axit amin, tạo nên hương vị đặc trưng của nước mắm.

Bước 4: Rút và lọc mắm

Dấu hiệu cho thấy mẻ chượp đã chín muồi và sẵn sàng để lấy nước mắm là khi ủ đủ thời gian và nước trong thùng chuyển sang màu nâu vàng óng ả và thoang thoảng hương thơm nồng nàn. Người làm sẽ mở nút lỗ lù (vị trí gần đáy thùng, được khoét lỗ nhỏ để gắn vòi tháo nước) để nước mắm chảy ra từ từ cho đến hết nước.

Sau khi rút mắm lần đầu, vỉ nén sẽ được tháo ra, cẩn thận rửa sạch và đặt lại vị trí cũ. Nước mắm đã rút trước đó được bơm ngược trở lại thùng. Lặp đi lặp lại quá trình trộn đều cho đến khi đạt được độ sánh mịn, màu vàng đỏ trong trẻo và hoàn toàn không còn cặn lắng.

Sau khi đã lấy hết nước mắm cốt, nước muối bão hòa sẽ được bơm tuần hoàn vào các thùng ủ chượp từ thùng có hàm lượng đạm thấp đến cao. Nước muối được bơm vào sẽ thẩm thấu, hòa quyện cùng dưỡng chất, tạo nên những mẻ nước mắm long 2, 3, 4… với hương vị đặc trưng riêng biệt. Mỗi chu kỳ rút nước mắm long này thường kéo rút kéo dài từ 2 đến 3 tháng.

Bước 5: Đóng chai 

Nước mắm sau khi hoàn thành quá trình ủ chượp, lọc và rút sẽ được chiết xuất vào các đồ chứa với thể tích khác nhau. Hiện nay, nước mắm Phú Quốc đã được áp dụng quy trình đóng chai hiện đại, tự động đảm bảo vệ sinh và chất lượng sản phẩm. Nước mắm thành phẩm được bơm từ bồn chứa và chảy qua hệ thống chiết rót tự động. Hệ thống này được lập trình để chiết rót chính xác lượng nước mắm vào chai thủy tinh hoặc chai nhựa theo thể tích mong muốn.

Sau khi chiết rót, chai nước mắm được đóng nút bằng máy đảm bảo kín khít và an toàn. Nhãn sản phẩm cũng được dán tự động với đầy đủ thông tin về thương hiệu, thành phần, hạn sử dụng… Cuối cùng, chai nước mắm sẽ được xếp vào thùng carton theo quy chuẩn để cung cấp ra thị trường.

Đặc điểm nổi bật của nước mắm Phú Quốc

Với bề dày lịch sử hơn 200 năm, nước mắm Phú Quốc đã trở thành một biểu tượng cho sự tinh túy của ẩm thực Việt Nam. Được làm từ những con cá cơm tươi ngon nhất cùng với quy trình sản xuất truyền thống độc đáo, nước mắm Phú Quốc sở hữu những đặc điểm nổi bật mà ít loại nước mắm khác có được.

Hương vị nước mắm Phú Quốc đặc biệt 

Nước mắm Phú Quốc sở hữu hương vị đặc biệt, khác biệt hoàn toàn so với các loại nước mắm khác trên thị trường. Nước mắm có vị mặn đậm đà nhưng không gắt, ban đầu có vị mặn nhưng về sau sẽ có vị ngọt dịu tự nhiên. Mùi thơm của nước mắm Phú Quốc không quá nồng như các loại nước mắm khác mà thoang thoảng, dịu nhẹ, mang theo hương vị của biển cả. Bên cạnh đó, nước mắm Phú Quốc còn có màu cánh gián vàng nâu đẹp mắt.

Nước mắm Phú Quốc rất giàu đạm

Nước mắm Phú Quốc nổi tiếng không chỉ bởi hương vị thơm ngon đặc trưng mà còn bởi hàm lượng đạm cao hơn hẳn so với các loại nước mắm khác. Nước mắm Phú Quốc có độ đạm trên 30 độ hay thậm chí có thể lên đến hơn 40 độ do được làm từ cá cơm than, loại cá cơm có hàm lượng protein cao nhất. Không những thế, nước mắm được ủ chượp cá cơm trong thùng gỗ bời lời trong 12 tháng giúp phân giải protein thành các axit amin thiết yếu, giúp tăng cường hệ miễn dịch.

Các cơ sở nước mắm Phú Quốc

Tại Phú Quốc, tập trung nhiều hộ kinh doanh làm mắm lâu đời, chủ yếu ở khu vực phường Dương Đông và An Thới. Nơi đây được xem như “thủ phủ” của nước mắm Phú Quốc, lưu giữ bí quyết sản xuất truyền thống qua nhiều thế hệ. Dưới đây là một vài nhà thùng nước mắm nổi tiếng tại Phú Quốc mà bạn có thể ghé thăm:

Nhà thùng nước mắm Khải Hoàn 

Nhà thùng nước mắm Khải Hoàn được thành lập vào năm 1975 bởi bà Trần Thị Ba. Trải qua gần 50 năm phát triển, Khải Hoàn luôn giữ gìn bí quyết sản xuất truyền thống, kết hợp với khoa học kỹ thuật hiện đại để mang đến những giọt nước mắm tinh túy nhất. Hiện nhà thùng này sở hữu hơn 900 thùng gỗ ủ chượp mắm với sức chứa trung bình 12 tấn cá/thùng.

Khải Hoàn hiện đang cung cấp nhiều loại nước mắm phù hợp với nhu cầu đa dạng của người tiêu dùng, từ nước mắm nguyên chất, nước mắm chấm, đến nước mắm nấu ăn với độ đạm lên đến 49 độ. Nhờ đó, nước mắm Khải Hoàn đã được xuất khẩu sang hơn 20 quốc gia trên thế giới, khẳng định vị thế thương hiệu Việt trên thị trường quốc tế.

Nhà thùng nước mắm Khải Hoàn đang mở cửa miễn phí đang chào đón du khách đến tham quan. Do đó, bạn hãy lên kế hoạch đến tham quan nơi đây để tìm hiểu quy trình sản xuất truyền thống, nếm thử và mua sắm các sản phẩm nước mắm chất lượng.

Nhà thùng nước mắm Hưng Thịnh

Nhà thùng nước mắm Hưng Thịnh sau hơn 20 năm xây dựng và phát triển, đã khẳng định vị thế của mình trên thị trường nước mắm Việt Nam. Được sản xuất theo phương pháp truyền thống kết hợp với công nghệ hiện đại, nước mắm Hưng Thịnh luôn giữ được hương vị thơm ngon và tinh túy của biển cả. Nhà thùng Hưng Thịnh hiện có hơn 350 thùng ủ mắm với dung tích từ 10 đến 15 tấn mỗi thùng.

Nước mắm Hưng Thịnh được làm từ cá cơm tươi ngon nhất tại Phú Quốc, đảm bảo hương vị thơm ngon và chất lượng tốt nhất. Quy trình sản xuất tại đây cũng vô cùng khép kín, đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Nước mắm Hưng Thịnh có nhiều loại với các mức độ đạm khác nhau, cao nhất là loại 40 độ. Hiện nước mắm Hưng Thịnh đã được xuất khẩu sang nhiều quốc gia trên thế giới như Úc, Trung Quốc, Đài Loan, Nhật Bản…

Nơi đây hiện đang mở cửa chào đón du khách và hoàn toàn miễn phí vé tham quan. Do đó, nếu có cơ hội đến Phú Quốc, bạn hãy ghé nhà thùng này để được tận mắt chứng kiến quy trình sản xuất nước mắm truyền thống với hơn 200 năm tuổi.

Nhà thùng nước mắm Thịnh Phát 

Nối tiếp truyền thống gia đình, ông Trần Mỹ Thuận đã gìn giữ và phát huy bí quyết ủ chượp truyền thống để tạo nên hương vị nước mắm Thịnh Phát độc đáo, đậm đà. Trải qua gần 20 năm hình thành và phát triển, nhà thùng nước mắm Thịnh Phát đã khẳng định vị thế của mình trên thị trường nước mắm Phú Quốc.

Thịnh Phát đang có 2 nhà thùng với hơn 100 thùng gỗ bời lời lớn. Nước mắm Thịnh Phát được sản xuất theo phương pháp cổ truyền, ủ chượp tự nhiên từ cá cơm tươi ngon nhất trong thùng gỗ bời lời. Nhờ vậy, nước mắm Thịnh Phát có hương vị thơm ngon đặc trưng, vị mặn hài hòa, hậu vị ngọt thanh và màu cánh gián đẹp mắt. Hiện nhà thùng này đang phân phối 2 loại nước nắm chủ yếu với độ đạm là 40 và 43 độ.

Giống như hai nhà thùng trên, Thịnh Phát cũng đang mở cửa miễn phí cho khách tham quan. Khi đến đây, du khách sẽ được tận mắt chứng kiến những thùng gỗ bời lời khổng lồ, được nghe giới thiệu về bí quyết ủ chượp nước mắm và nếm thử hương vị thơm ngon của từng loại nước mắm.

Bạn có thể tìm hiểu thêm về các địa chỉ mua nước mắm Phú Quốc để chọn được đơn vị uy tín, chất lượng.

Ý nghĩa của nghề làm nước mắm tại Phú Quốc

Nghề làm nước mắm Phú Quốc đóng góp quan trọng cho nền kinh tế địa phương và quốc gia thông qua nhiều khía cạnh. Từ năm 2015 đến 2019, sản lượng nước mắm đã chứng kiến mức tăng trưởng ấn tượng, từ 10,7 triệu lít lên 12 triệu lít, tương ứng với sự gia tăng doanh thu từ 611 tỷ đồng lên 684 tỷ đồng.

Bên cạnh đó, theo thống kê từ Phòng Kinh tế nước mắm Phú Quốc, nước mắm được xuất khẩu sang nhiều quốc gia trên thế giới có giá bán cao hơn so với giá tiêu thụ trong nước. Cụ thể là thị trường Hàn Quốc là 20 – 30%, thị trường EU là 50% và thị trường Mỹ là 65% so với giá bán trong nước. Việc này đã giúp tăng doanh thu và lợi nhuận cho các doanh nghiệp sản xuất nước mắm và khuyến khích họ đầu tư vào sản xuất nước mắm chất lượng cao.

Đặc biệt, tại Hội thảo kết nối giao thương, nước mắm Phú Quốc được nhiều đơn vị xuất nhập khẩu Thái Lan đánh giá cao bởi hương vị tinh túy, truyền thống. Thậm chí, toàn bộ sản phẩm tại quầy nước mắm Phú Quốc đã được bán hết chỉ sau hai ngày, đánh dấu thành công vang dội cho lần đầu tiên sản phẩm xuất hiện tại Tuần hàng Việt Nam tại Thái Lan vào năm 2022.

Bên cạnh vai trò thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội địa phương, làng nghề làm nước mắm Phú Quốc còn là nơi lưu giữ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống lâu đời. Làng nghề lưu giữ bí quyết làm nước mắm truyền thống từ thế hệ này sang thế hệ khác, thể hiện sự sáng tạo và tinh hoa của người dân địa phương.

Đặc biệt, làng nghề làm nước mắm tạo việc làm cho hàng nghìn người lao động, góp phần mang lại nguồn thu nhập ổn định cho người dân và thúc đẩy phát triển nền kinh tế địa phương.

Về giá trị du lịch, làng nghề nước mắm Phú Quốc là điểm đến độc đáo cho du khách, giúp du khách khám phá quy trình sản xuất nước mắm truyền thống, trải nghiệm văn hóa địa phương và thưởng thức hương vị nước mắm thơm ngon. Tại đây, du khách có thể tham gia các hoạt động như tham quan nhà thùng, nếm thử nước mắm, mua nước mắm chính hãng Phú Quốc… đem đến nhiều trải nghiệm mới lạ khi du lịch  tại Phú Quốc.

Nghề làm nước mắm Phú Quốc được công nhận là một di sản văn hóa phi vật thể quốc gia với bề dày lịch sử lâu đời và giá trị văn hóa, kinh tế, du lịch to lớn. Qua bài viết này, hy vọng bạn đã có thêm thông tin về lịch sử, quy trình sản xuất, giá trị và những đóng góp của nghề làm nước mắm cho Phú Quốc.

Để tìm hiểu thêm về những địa điểm du lịch thú vị tại đảo ngọc Phú Quốc, bạn có thể theo dõi các trang thông tin sau đây:

• Website: https://sunworld.vn/ 
• Fanpage Sun World Hon Thom: https://web.facebook.com/SunWorldPhuQuoc/